 |
| Klanje Srba od strane Šiptara-balista 1941. godine. |
Hronika sadašnjih stradanja kosovsko-metohijskih Srba počinje teškim ratnim vremenom 1941-1945. godine. Osnovna karakteristika tih srpskih kosovskih stradanja jeste: nasilje nad ljudima i porodicama, otimanje imovine, skrnavljenje i rušenje srpskih svetinja, progon sa pradedovskih ognjišta, prisilno iseljavanje, jednom rečju - biološki i kulturni genocid nad Srbima.
Ranija stradanja pravoslavnih Srba na Kosovu i Metohiji od turskih i arbanaških zuluma bila su prestala, za kratko, posle oslobođenja Kosova 1912. godine. Okupacija tokom I svetskog rata 1915-1918. godine, iako je kosovsko-metohijskim Srbima nanela velika zla, ipak nije bila tako strašna kao albanska okupacija, pod pokroviteljstvom Nemaca i Italijana, tokom II svetskog rata 1941-1944. Srpska stradanja od arbanaških nasilja i zločina tokom ove okupacije bila su u mnogo čemu nova, teža od svih prethodnih iz Turskih okupacionih i ratnih vremena. Naime, postojao je određen plan i cilj tzv. "Velike Albanije", stvorene pod okriljem nemačko-italijanskog okupatora: genocidom očistiti Kosovo i Metohiju od Srba i svih tragova srpstva. Zato su krenuli svi zajedno, i kvislinška vlast i brojne arbanaške mase Kosova i Metohije, potpomognute organizovanim oružanim bandama kačaka i balista iz Albanije, na istrebljenje svih Srba na Kosovu i u Metohiji, počevši najpre od Srba kolonista, a zatim i samih starosedelaca.
O tim srpskim stradanjima tokom okupacije postoji velik broj dokumenata (kojima, mimo državnih arhiva, raspolaže Srpska pravoslavna crkva). Jedan sažeti izvod iz tih dokumenata ratnih stradanja Srba na Kosovu i Metohiji izradila je Kancelarija Svetog arhijerejskog Sinoda 1945. godine. Iz te dokumentacije navodimo sledeće karakteristično mesto:
"Najveća stradanja i progoni Srba i najmasovnija iseljavanja zbili su se odmah prvih nedelja iza sloma Jugoslavije (aprila 1941). Sve se tako nepovoljno okrenulo po Srbe da su oni bili bespomoćni. Kad su se Srbi vojnici vraćali kućama iz razbijene jugoslovenske vojske, oni su dočekivani od Arnauta, koje nije niko razoružavao i koji su se još više naoružali iz obijenih vojnih magacina. Tako su Srbi vojnici pljačkani i ubijani putem, iz zasede, a ukoliko su uspevali doći do svojih sela, nalazili su obično svoja kućišta već pusta, iseljena, popaljena, porušena. Sve je to išlo po planu, neverovatnom brzinom. Na pljačku i izbacivanje Srba diglo se celo arbanaško stanovništvo, uz pomoć mnogobrojnih kačaka, koji su zbog kriminalnih dela ranije bili izbegli u Albaniju i sada su nagrnuli natrag... Nemci su bili sasvim ravnodušni prema progonu i izbacivanju Srba, videlo se čak da su i sporazumni s time, i jedino su osiguravali relativni red u varošima i na glavnim drumovima. Italijani su pokazivali nešto više simpatije (prema Srbima). Docnije, usled nepovoljnog po njih toka rata, Italijani su postajali sve popustljiviji (prema Arbanasima) i sami su internirali, naročito 1942. g. veliki broj Srba. Zatim u leto, 1943. godine, Italijani su počeli predavati svu civilnu vlast Arnautima, spremajući se za svoju kapitulaciju, koja je usledila 8. septembra. Iza toga, Srbi su potpuno prepušteni besnilu Arbanasa. I tako je od jeseni 1943. pošao nov talas nasilja protiv Srba, osobito na Kosovu, gde je bilo zaostalo još dosta Srba kolonista. Jedan deo Metohije, srezovi Peć, Đakovica, Istok i Orahovac formalno su, odmah 1941, anektirani Albaniji, a time i imperiji italijanskoj. Posle sloma Italije, Albanci su, po sporazumu sa Nemcima, smatrali i ostatak Metohije i sve Kosovo 'Novom Albanijom'. Arbanasi iz Metohije i Kosova ušli su u zajednički albanski parlament i zajedničku vladu u Tirani. Ostvarena je bila 'Velika Albanija'.
Ko bi danas (= 1945) prošao kroz Kosovo i Metohiju našao bi jednu tužnu sliku. Našao bi hiljade pogorelih i porušenih potpuno pustih kućišta, našao bi porušene mnoge crkve i manastire, našao bi cela sela potpuno opustela. Po svedočenju Gavrila Kovijanića, profesora iz Peći (izbeglice), bilo je već 1941. g. uništeno 65% srpskih naseljeničkih kuća u srezu Pećkom i 95% u drugim srezovima u Metohiji, tako da su ostala samo zgarišta. Voćnjaci su isečeni, oranja izgažena, pa i groblja dobrim delom razrušena. I zaprepastio bi se gledalac ne malo kad bi video da se još i danas, posle opšteg oslobođenja zemlje i izgona okupatorske vojske, Srbi naseljenici ne mogu da se vraćaju na svoja sa toliko znoja i truda sagrađena ognjišta. Ne mogu zato što se boje, kao i zato što im sama jugoslovenska vlast (DF Jugoslavija) još uvek ne dozvoljava da se vraćaju - očigledno iz političkih razloga da se ne bi prerano zamerili Arbanasima. Ni govora nema još o sudskoj istrazi i kažnjavanju onih koji su se tako strašno ogrešili o sva pravila čoveštva i prava. Naprotiv, na zvaničnim aktima Kosovsko-metohijske oblasti, koja je sada dobila svoju autonomiju, albanski jezik stoji na prvom mestu, a činovništvo i žandarmerija i dalje su pretežno u albanskim rukama, čak i u rukama nekih koji su služili i pod okupatorom!. Zverstva Albanaca (nad Srbima), nadasve muslimanskih Arnauta, prevazišla su sve što ljudi pamte, čak i u tim krajevima, od starine na zlu glasu po divljini."[2]
Dalje ovaj dokumentarni tekst navodi razne vrste arbanaških nasilja i zlodela nad srpskim življem Kosova i Metohije, kao: pljačke, ucene, tuče, tj. batinanja; raznovrsna ubijanja: na kućnom pragu, kroz prozor, ubacivanjem bombi u kuću, iz zasede; pa masovna ubijanja, razne vrste mučenja i komadanja živih ljudi, spaljivanja, mučenja i ubijanja dece, silovanja devojaka i žena ili nasilno odvođenje ženskinja, i razni drugi zločini.
Još strašnije podatke o stradanju kosovsko-metohijskih Srba od Arbanasa na početku okupacije daju sami očevici Srbi sa Kosova, oni kojima je pošlo za rukom da izbegnu otuda i tako spasu gole živote. Navešćemo dva tri takva svedočenja. Evo, najpre, šta kaže sveštenik Dimitrije Šekularac, drenički paroh (iskaz dat 20. jula 1941): "Parohiju sam napustio pošto sam prethodno bio opljačkan od strane Arnauta. Gole duše, ja, žena i naše šestoro dece pobegli smo u momentu kada sam ja imao da budem ubijen, a možda i moja familija, jer su padali (ubijani) mnogobrojni Srbi, a Srpkinje i deca mučeni. Moja realna opažanja iz tih crnih dana jesu ova: Naša se vojska povlačila u neredu od Kačanika i drugih mesta. Žandarmerija napušta svoje stanice i takođe se povlači. Arnauti vojni obveznici pobegli iz vojske, doneli oružje, presvlačili se, a mnogi i u vojničkoj uniformi već su na poslu. Napadaju vojnike Srbe, žandarme i ostale, borbe se vode na svim stranama. Kuće se pale, ubijaju se viđeniji građani ukoliko isti nisu u vojsci. Čuje se vriska žena i dece. Vapaj za vapajem. Pomoći niko nikoga ne može. Nemačka vojska još nije stigla, naša u rasulu. Anarhija likuje. Arnauti nemaju samilosti. Tuku, ubijaju, pljačkaju. Srpski narod u panici. Evakuiše se, ali ne zna kuda. Pokušavamo da dođemo u razgovor sa njihovim (arbanaškim) prvacima, a prvenstveno s pretsednicima opština, koji su u Jugoslaviji uživali privilegije i favorizirani od naših vlasti. Na našu žalost i gorko iznenađenje, oni su postali opasniji za nas od ostalih.
Ostavlja se sav naš imetak i bogatstvo. Beže žene, starci, deca, mnoga bosa i rđavo obučena. Pešači, se, jer kola nema, uzeta su za vojsku s konjima i volovima zajedno. Moja deca maloletna. Najstarije ima 11 godina starosti. Jedno izgubilo cipelicu, drugo ne može da ide, treće traži vode, četvrto hleba. Pravi pakao. Bežim k Peći. Tu nalazim Episkopa Raško-prizrenskog. On i nas dva sveštenika u bekstvu smo. Idemo zajedno kod komandanta mesta nemačkih trupa, koje su već prispele. Tražimo zaštitu, jer Arnauti i tamo vrše pokolj nad srpskim življem. Dobivamo odgovor (od Nemaca) da nemaju dovoljno trupa da bi zaštitili i sela, već da samo mogu garantovati za varoši. Pokušavam da se prebacim preko Čakora, ali od Peći do Čakora opet Arnauti operišu. Saobraćajnog sretstva nemam. Uspevam da se vratim preko Kosovske Mitrovice za Rašku. Kasnije se vraćam ponovo u Drenicu. Sad su tu Italijani mesto Nemaca. Javljam se. Optužujem komandantu članove Kosovskog Komiteta. Arnauti doznaju. Spavam zato po šumi. Tragaju za mnom. Sad oni mene tuže lažno. Hoće da me ubiju. Nešto se življa vratilo na zgarište, ali se ubistva još vrše, sada noću. Crkva mi unakažena, parohiski dom porušen. Opstanak nemoguć. Uspevam da se s mukom ponovo prebacim za Rašku i da se više ne vratim, jer me Arnauti vrebaju."[3]
Evo sada kazivanja očevidaca o stradanju srpskog življa od Arbanasa u Prizrenu i okolini. To je svedočenje Branislava Leskovca, studenta iz Prizrena (23), i Živote Jovanovića, trgovca iz Prizrena (24): "Odmah po kapitulaciji trupa Jugoslovenske vojske u Prizren su ušle italijanske trupe. Koliko se sećamo, ovaj ulazak desio se 17. aprila 1941. g. Sve arnautsko stanovništvo Prizrena oduševljeno je dočekalo italijanske trupe, i po tome mi smo odmah mogli videti da će naš položaj ubuduće biti vrlo težak. Oko 20 aprila 1941. g. u Prizrenu je izvršeno prvo hapšenje srpskog stanovništva. Uhapšeno je oko 20-30 lica, koja su sva bila predstavnici dotadašnje jugoslovenske vlasti. Svi uhapšenici zatvoreni su u opštinsku zgradu Prizrena, gde su svi bili tučeni kundacima od pušaka i motkama. Ja, Branislav Leskovac, sa prozora svoje kuće posmatrao sam kada su zatvorenici u krugu opštinskog dvorišta bili besomučno batinani. Od ove grupe uhapšenika posle nekoliko dana izdvojeno je 5 osoba, koje su sve van grada streljane. Žrtve su bile: dva brata Marjanovića, studenti prava, Andrija Fišić, Samardžija i Popović, žandarmerijski narednik u penziji, čijeg se imena ne sećamo, i jedan grnčar, zvani Kokolja, čije nam ime nije poznato. Od ovih žrtava Kokolja i Fišić zaklani su noževima, pošto su im pre smrti oči bile iskopane.
Otimačina srpske pokretnine i nepokretnine otpočela je odmah. Bilo je slučajeva da su pojedini Arnauti isterivali Srbe iz njihovih kuća. Italijanske vojne vlasti kasnije su zaštitile imovinu lica srpske narodnosti.
U toku 1941. g. izvršena je organizacija novih arnautskih vlasti u Prizrenu. Iz Albanije predratnih granica došlo je više pretstavnika civilnih vlasti, prefekt, pretsednik opštine i šefovi raznih državnih nadleštava. Vojne vlasti bile su isključivo u rukama italijanske vojske. Žandarmerija je isprva bila čisto italijanska, posle godinu dana obrazovana je mešovita albansko-italijanska policija, u kojoj su Albanci imali većinu i pretežan uticaj. Vrhovni kontrolor nove policije, zvane 'Kvestura', bio je Italijan. Posle ubistva Srba 1941. g. i pored obrazovanja kvesture u 1942. g. sve do kapitulacije Italije u Prizrenu više nije bilo srpskih žrtava. Hapšenja i internacije vršena su stalno, međutim italijanske vojne vlasti sprečavale su ubistva.
Iz sela u okolini Prizrena odmah je izvršeno proterivanje svih Srba kolonista naseljenika; svi su proterani za Srbiju i Crnu Goru, a njihova imovina je oduzeta. Ujedno je izvršeno rušenje svih naseljeničkih novopodignutih kuća. Na taj način Srbi naseljenici proterani su iz okoline Prizrena još prvih meseci. Za sve vreme od aprila 1941. g. vršena su pojedinačna ubistva Srba starosedelaca po selima, ali nam imena žrtava nisu poznata, zato što se i mi nismo omeli udaljavati iz Prizrena Poznato nam je samo da je ovako ubijen Đorđe Jovanović, bivši pretsednik opštine Damjanske, srez Šarplaninski.
Internacije Srba za Albaniju otpočele su neposredno posle dolaska italijanskih trupa Odvedeni su za Tiranu i odatle u razne logore po Albaniji (navode imena oko desetak Srba - A. J). Druga faza interniranja srpskog stanovništva iz Prizrena otpočela je marta 1942. G. Onda je zatvoreno oko 40 osoba (navode imena - A. J.). Veći deo interniraca vratio se svojim kućama posle kapitulacije italijanske vojske; sudbina nekolicine ostala je neizvesna. U Prizrenu hapšenja pojedinaca srpske narodnosti vršena su i dalje, ova hapšenja bila su naročito intenzivna kadgod bi u grad dolazio neki bivši albanski funkcioner iz Albanije. Tako je prilikom dolaska Mustafa Kruje, bivšeg pretsednika albanske vlade, u junu 1942. g. uhapšeno 30 lica, isto se dogodilo i prilikom dolaska Kol Bib Mirakaja, sekretara fašističke stranke za Albaniju, koji je u Prizren došao zajedno sa Jakomonijem, italijanskim kraljevskim namesnikom Albanije, jula 1942. godine. U toku leta 1942. g. izvršeno je jedno novo hapšenje Srba u Prizrenu i njihovo interniranje za Albaniju Uhapšenici su ovom prilikom u zatvoru kvesture u Prizrenu, koji se nalazio u zgradi katoličkog seminara, bili vrlo teško tučeni. Tuča je najpre vršena udarcima korbača, zatim su uhapšenicima stavljane igle pod noge, kao i vruća jaja ispod pazuha. Zlostavljanje je vršeno čitavih 10 dana. Posle toga svi uhapšenici sprovedeni su za Tiranu, gde su ostali do kapitulacije Italije. Jedan od zatvorenika ovde je i umro, njegovo ime nije nam poznato.
Novembra 1942. g. izvršeno je četvrto novo hapšenje Srba u Prizrenu. Ovom prilikom uhapšeno je 25 osoba, na inicijativu i denuncijaciju albanskih vlasti. Hapšenja su vršena po kućama. Svi smo zatvoreni u zatvor Okružnog suda u Prizrenu, gde smo držani pet i po meseci, do 31. maja 1943. g. Svi smo bili tučeni u zatvoru: Srećko Stanković, gvožđar, tučen je tri dana korbačima po tabanima i golim leđima; bio je vezan pa tako bacan niz stepenice okovane gvožđem Veselin Nikolić, svršeni učenik gimnazije, tučen je 14 časova korbačima. Svu hranu za vreme održavanja zatvora dobijali smo od kuće. Za sve vreme bili smo pod italijanskom zatvorskom upravom. Tukli su nas i Italijani, a najviše karabinijer-brigadir, kome je ime bilo Belkaro.
1. aprila 1943. g. nas 25 odvedeni smo za logor Porte Romano kraj Drača (dalje opisuje sam logor i muke u njemu - A. J.) ... U logoru je bilo oko 900 Srba, od njih samo iz okoline Gnjilana bilo je oko 600. Ostali su bili iz Prizrena, Uroševca, Prištine, Peći i Lipljana (opisuje teške uslove - A. J.). U logoru Porto Romano ostali smo do 16 septembra 1943. g. Ovog dana smo pušteni kućama, osim zatvorenika iz okoline Gnjilana, kojih je bilo oko 600. Svi su zatvorenici iz Gnjilana transportovani brodom za Trst. Kako smo kasnije saznali brod je potopljen u Jadranskom moru i skoro svi internirci su poginuli ili se udavili prilikom propasti broda. Ovo smo saznali od nekolicine zatvorenika spašenih, koji su polovinom marta 1944. g. boravili u Uroševcu.
Kada smo se mi vratili u Prizren krajem septembra 1943. g. stanje koje smo ovde zatekli bilo je dosta mirno. Ovo stanje pogoršalo se u odnosu na srpsko stanovništvo kada je na Kosovo polje došao ministar unutrašnjih dela Albanije, Džafer Deva, koji je na Kosovu i Metohiji organizovao novu albansku žandarmeriju, čiji pripadnici nose sada naziv 'balisti'. 9 decembra 1943. g. u Prizrenu je masakriran Stevan Bačetović, kafedžija, koga su pripadnici nove žandarmerije izvukli iz kuće, iskasapili i bacili na gradsko đubrište Njegov leš, sav iskomadan, pronađen je posle nekoliko dana na ovom đubrištu U isto vreme u samom Prizrenu nastala su silovanja žena (Srpkinja) i to prilikom upada u njihove kuće. Nama je poznato da su ovako silovane početkom 1944. g. dve sestre Berzanović, devojke.
 |
| Silovanje srpskih devojaka od Arnauta 1941 g. |
Pljačke srpskog stanovništva vršene su od septembra 1943. g. bez prekida. Vršene su u isto vreme i ucene pretnjom ubistva. Svote su iznosile po nekoliko stotina albanskih napoleondora. Nikoli Dimitrijeviću, limaru, uzeto je 300 albanskih napoleondora. Hapšenja i tuče nastavljaju se isto tako; naročito u februaru 1944. g. mnogo je tučen i zlostavljan Jovan Dobrosavljević, trgovac. Stanje koje smo mi ostavili u Prizrenu prilikom svoga napuštanja varoši sve je gore i gore po srpsko stanovništvo. Sada se u prizrenskom zatvoru nalazi oko 800 osoba, uglavnom trgovaca, za koje se sasvim pouzdano može pretpostaviti da ima vrlo malo izgleda za njihov izlazak iz zatvora, razume se, živih."[4]
Izostavljamo ostala mnogobrojna lična svedočenja o arbanaškim zločinima nad Srbima. Samo radi ilustracije, navešćemo dva delimična spiska ubijenih iz dve srpske kosovske parohije. Iz parohije Istok u Metohiji, spisak od 102 srpska imena sastavio je iguman Sava, sa napomenom da "svi imenovani pravoslavni Srbi poubijani su od Arnauta". To su: prota Andreja Popović, paroh istočki; Vladeta Popović, jeromonah Nikodim Radosavljević iz manastira Gorioča; Radivoje i Staleta Rašić, Ljupče Krstić, Dimitrije Mirković, Radovan Vulić, Radivoje Patrić, Milosav Ćurić, Milisav Ćirković, Vojislav Lušić, Vukola i Bogosav Antić, Vule i Nevenka Vojinović, Vladimir Patrić, Staleta Krstić, Milosav Carević, Stana Vulić, Nikodim i Obrad Burić, Blagoje Bojić, Savo i Ilija Zuvić, Bogić i Stamena Zuvić, Ivko i Uroš Pumpalović; Radosav, Bogosav i Živko Pumpalović, Radivoje Betić; Radomir, Sretko i Stanoje Brajković; Miloš, Petar, Đorđe i Bogosav Ašanin, Milić Maksimović, Dimitrije Zuvić, Rako Deverdžić, Panta Pumpalović, Milovan i Koja Ašanin, Trajko i Sreto Brajković; Petronije, Simeon i Tomo Terzić, Dimitrije Krstić, Miloš Popović, Vojo Bojović, Novica, Draško, Voja i Vitomir Barjaktarević, Jovan i Andrija Živković, Vule i Sretko Raičić; Staleta, Milovan, Radosav, Petar, Krsto, Radomir, Mika i Mata Sedlarević; Krsto Burović, Milenko Krsmanović, Dara i Pero Burašević, Radun Beković, Sreto Veljović, Nedeljko Borić, Krsto Miljković, Petko Zarić, Milan Gočević, Milenko i Janko Ristić, Maksim Popović, Milica Zarić, Radovan i Buro Radičević, Dragomir i Miloš Darčević, Ćirko Đorđević, Boka Vojinović, Radisav Stanojević, Miloš Minić, Miro i Mileta Pitulić, Zdravko Nikolić, Trivo Grković, Vasilije i Radojko Martinović, Milovan i Koja Ašanin, Trajko i Sretko Brajković.
Drugi spisak, takođe delimičan, iz Lipljanske parohije, sastavio je paroh Borislav Kevkić, a sadrži 62 imena Srba iz Lipljana i Donje Gušterice: Spasa Milićević, ubijen puškom na putu 1941; Bogdan Cvejić, ubijen u Prištini; Zafir Spasić, ubijen u svom dvorištu ašovom; Velibor Marković, ubijen u 19. godini; Aksić Đorđe i supruga mu Mirjana, ubijeni istog dana; Ilija Rađenović, ubijen kod svoje kuće puškom; Jovan Denić, ubijen iz puške, i sin mu Jordan zajedno; Nikola Lazić, ubijen na putu; Živo Dimić, ubijen noću; Veselin Matić (Dabić), ubijen 1942; Serafin Milivojević, ubijen više sela; Milan Lazić, ubijen na njivi; Stojko Smiljić, od 19 godina, ubijen na nepoznatom mestu; Milorad Stojanović, od 18 godina, na nepoznatom mestu; Vojin Gudžić, ubijen kod Dobrotina; Radomir Trajković, ubijen kod Slovinja; Milan Jovanović, ubijen izvan sela; Ilija Rusimović, između Dobrotina i Lipljana; Aleksandar Stolić, ubijen iz puške u svom dvorištu; Gligorije Perenić, ubijen u šumi više sela; Stojan Mirić, ubijen 1942; Jevta Milkić, ubijen na putu; Velibor Milenković, ubijen na putu; Trajko Simić, ubijen na žetvi u njivi; Serafin Cvejić, ubijen na svojoj njivi; Blagoje Filić, ubijen kod kuće i sa njim njegov sin Milorad; Miodrag Jović, ubijen u Janjevu; Andrija Samardžić, ubijen 1943; Luka Đokić, od 22 godine, ubijen na njivi; Živko Milićević, star 22 godine; Filjko Tanasković, izbeglica, ubijen na njivi; Mile Drašković, streljan u Staro Gracko; Neđeljko Milićević, ubijen u Gracko; Ilija Marković, star 22 godine; Damnjan Drljača, ubijen u Suvom Dolu; Milutin Aksić, učenik 6. razreda gimnazije, ubijen iz puške blizu pruge; Aksa Ilić, ubijen na njivi; Krsta Lalić, ubijen uveče, 1943; Petar Kuzmanović, čuvar pruge, ubijen 1944; Marko Marković, čuvar pruge; Mile Marković, iz N. Rujca; Anto Denda, umro od posledica tuče; Jovo Lalošević, ubijen u Suvom Dolu; Cveta Bulajić, dete; Bosiljka Ožegović, dete; Dušan Krtinić, dete, poginuo od eksplozije bombe; Blagoje Ilić, poginuo u borbi; Nikola Papić i Vlado Bokić, poginuli u Suvom Dolu od eksplozije bombe; Rajko Došlić, Božidar Milkić, Stojan Vasić, Danica Novaković i Danilo Ilić, svi poginuli u borbi sa balistima 1945. u Drenici; Nikola Bogunović, umro od tuče 1944; Čedomir Vučić, mladić, i Aleksandar Kostić, mladić, poginuli isto na Drenici od balista; Miladin Velić, ranjen iz puške umire 1945; Radomir Stojković, umro od tuče u Glogovcu 1945, i još neka lica.
Postoje u arhivi Raško-prizrenske eparhije i drugi spiskovi mnogobrojnih Srba, žrtava arbanaškog genocida, ali ćemo ovde navesti samo još imena sveštenih i monaških lica sa Kosova ubijenih tokom okupacije. Osim već pomenutih (prote Andrije Popovića iz Istoka i jeromonaha Nikodima iz manastira Gorioča), koje su Arbanasi ubili odmah da bi zastrašili srpski živalj u istočkom srezu te da bi ovaj pobegao i iselio se, još su ubijeni jeromonah Damaskin Bošković, iz manastira Deviča, ubijen na najsvirepiji način, tučen kundacima i mučen, vučen preko trnja i kamenja, i najzad iz puške usmrćen, polovinom oktobra 1941; sveštenik Todor Sekulić, iz Ljubižde kod Prizrena, podlegao ranama zadobijenim od eksplozije bombe podmetnute u manastiru Dečanima od arbanaških fašista, oktobra 1942; sveštenik Krsta Popović, paroh raniluški, ubijen 1944. od arbanaških balista; jeromonah Aleksandar Perović, ubijen u Podujevu oktobra 1944. od arbanaške policije, ne zna mu se ni grob; iguman Pećke patrijaršije Jovan Zečević, ubijen 1944. od balista u Albaniji; jeromonah Janićije Minović iz manastira Binča, nestao; sveštenik Kosovske Mitrovice Momčilo Nešić, odveden od Nemaca i streljan na Banjici 1943; sveštenici Čedomir Bačanin i Tihomir Popović, streljani tačno u ponoć 28. 11. 1942. u zatvoru Kosovske Mitrovice; monah German iz manastira Dečana, interniran u Albaniju i tamo streljan; monah dečanski Stefan Živković, ubijen u selu Zočištu kod Velike Hoče od jednog Arbanasa vojnika 8. 1. 1945, navodno "nehotice". Sveštenik Stajko Popović iz Prizrena ubijen je od Bugara u Kačaniku 17. 4. 1943, a sveštenike Slobodana Popovića iz Đakovice (ubijen pred kapijom svoga stana 8. 2. 1942), Dragoljuba Kujundžića iz Uroševca (ubijen revolverskim metkom kroz prozor svog stana, 30. 11. 1942) i Mihaila Miloševića iz Peći (streljan 9. 12. 1944) ubili su partizani "kao simpatizere četnika". Isto tako, kosovski sveštenici Radule Božović iz Pridvorice, Tihomir Balšić iz Peći, Mitar Vujisić iz Vitine i jeromonah Simeon Gojković iz Babinog Mosta streljani su od partizana i novih vlasti, dok je sveštenik Vladeta Popović iz Istoka ubijen u Beogradu od četnika 28. 4. 1944. Iz Raško-prizrenske eparhije ubijeni su takođe i sveštenici Uroš Popović i Luka Popović za vreme bogosluženja u crkvi u Tutinu (21. 2. 1943), zajedno sa svojim crkvenjakom, kao i sopoćanska monahinja Pelagija (ubijena na Sv. Luku 1942) od strane sandžačkih muslimana. Za tri ili četiri sveštena lica ove eparhije "nema nikakvih podataka za njihovu sudbinu", veli prizrenski episkop Vladimir u aktu upućenom Sv. Sinodu 22. oktobra 1946.
Broj pobijenih Srba na Kosovu i Metohiji od Arbanasa tokom rata teško je precizno odrediti, ali on dostiže nekoliko desetina hiljada. Isto tako teško je tačno odrediti i broj prognanih Srba, tj. izbeglica sa Kosova, ali se nesumnjivo taj broj penje do sto hiljada duša. Ovde treba navesti i porušene srpske crkve i groblja u kosovsko-metohijskim naseljima, kao i manastire i druge svetinje, kao npr. spomenik kosovskim junacima, na koje su Arbanasi nasrtali sa besom i mržnjom neviđenom, jer su to tapije vekovnog srpskog prisustva na Kosovu. Najstrašnije je opljačkan, razoren i spaljen manastir Devič u Drenici (oktobra 1941), tako da u njemu od crkve i mnogobrojnih konaka nije ostao ni kamen na kamenu.
 |
| Srušena srpska crkva u Necu kod Đakovice, 1941. godine. |
Zatim treba pomenuti da su porušene do temelja sve crkve u svim naseljeničkim selima Metohije, koja su već u aprilu 1941. spaljena, a stanovništvo poubijano i proterano. Mnoge pak druge crkve su narušene, demolirane, oskvrnjene, opljačkane. Tako su spaljene i porušene crkve u srpskim selima: Bistražinu i Šeremetu kod Đakovice; u Donjem Ratišu, Pacaju, Necu, Ponoševcu i Rastavici, takođe u đakovičkom kraju; zatim u selu Brnjači kod Orahovca, pa u Čikatovu kod Glogovca, pa crkva Sv. Petra (iz XIV veka) u selu Koriši kod Prizrena. Arbanasi su opljačkali i demolirali, i pokušali da spale još, i crkve: u Vitomirici kod Peći, u Kačaniku, Velikom Belaćevcu kod Prištine, crkvu Sv. Nikole u selu Banji kod Srbice i istoimenu crkvu u selu Banjoka kod Vučitrna, pa zatim crkve u selima Rastavici i Ratišu kod Dečana, u selu Siga kod Peći, u Crkolezu kod Istoka, u Pomazatinu kod Prištine, crkvu u Podujevu i crkvu iznad sela Štimlja kod Uroševca, kao i poznati manastir Svetog Marka u Koriši iznad Prizrena. Opljačkan je manastir Gračanica i manastir Sokolica, crkva Samodreža je obijena, freske i ikonostas uništeni, sasudi i utvare crkvene polupani i pocepani. U crkvi Sv. Petra i Pavla u Istoku arbanaške vlasti su tokom 1943-1944. držale danonoćno zatočene Srbe, njih oko 100, iz Istoka i okolnih sela, i to je trajalo mesecima, pri čemu ljude nisu puštali napolje, pa su morali u crkvi da vrše i nuždu. I crkva manastira Gorioča kod Istoka služila im je za zatvor pri masovnom hapšenju Srba. I tako redom beskrajna hronika stradanja Srba na Kosovu od Arbanasa, kao i srpskih svetinja.
Na opštu žalost kosovsko-metohijskih i svih ostalih Srba, ovakav odnos prema srpskim manastirima i crkvama na Kosovu nastavio se i posle oslobođenja.
