Dolazak Slovena na Balkansko poluostrvo i njihovo naseljavanje na širokom prostoru od Jadrana do Crnog mora i od Egejskog mora do Dunava, zbivanje je daleko bolje poznato od praistorije Albanaca. O tome ce sačuvalo srazmerno dosta istorijskih svedočanstava, pa ce zahvaljujući tome doseljavanje Slovena može posmatrati i kao njihov ulazak u istoriju. Svaki južnoslovenski narod, stoga, javlja ce još od vremena svog dolaska na Balkan kao istorijski narod u punom smislu reči: u dodiru sa starom i razvijenom civilizacijom, stupajući u aktivne odnose sa Vizantijom i katoličkim Rimom, glavnim faktorima evropske istorije ranoga srednjeg veka, u brzom prelazu ka ranim, embrionalnim državnim organizacijama, Južni Sloveni već u razdoblju od VI do IX veka postaju i sami istorijski subjekat.

"Sklavini" ce sa jednom drugom etničkom grupom, Antima, javljaju na severnim granicama Vizantije u doba careva Justina I [518-527] i Justinijana [527-565]. Nagomilani na levoj obali Dunava, upuštaju ce u daleke i brze pljačkaške pohode po balkanskim oblastima Vizantijskog carstva, zapravo po celom Iliriku, Trakiji i Heladi, dopirući do Jadranskog mora, na jednoj strani, i do samog Carigrada, na drugoj. Sredinom VI veka, u pohodu 550. godine, ispoljile su ce i prve težnje ka zadržavanju i naseljavanju: tada su Sklavini veoma dugo pljačkali po Dalmaciji. Po svedočanstvu vizantijskog istoričara Prokopija, to ce njihovo pljačkanje u Iliriku razlikovalo od prethodnih pohoda po tome što su ce Sklavini "zadržali u tom pljačkanju veoma dugo" i što su "u punoj slobodi vršili pohode po romejskom carstvu", i to ne "putem prepada nego prezimljujući, kao u sopstvenoj zemlji".^[1] Invazija Balkana nastavljena je sa još većom žestinom pod vođstvom Avara, koji su Slovenima nametnuli svoju vlast u toku sedme i osme decenije VI veka. U velikom avarsko-slovenskom pohodu 588. godine dolazi do prve veće, ozbiljnije kolonizacije Sklavina daleko na jugu Helade, na Peloponezu. No glavni su pravci ovih prodora na teritoriju Vizantije bili još uvek one komunikacije kojima su povezani gradovi istočno ili južno od linije Morava-Vardar, dok su zapadna, u užem smislu ilirska i jadranska područja bila za to vreme više pošteđena. Tek od prvih godina VII veka nastaje krupan preokret i u pravcima ovih pohoda i u njihovom karakteru: sedmi vek je, u stvari, vek slovenske kolonizacije Balkanskog poluostrva. Napuštanjem odbrambenog sistema podunavskog limesa počev od 602. godine, otvaraju ce putevi slovenskoj kolonizaciji u većim, masovnijim talasima, koji sve češće zapljuskuju zidine Soluna, tako da je u vreme opsada toga grada [614-616, oko 618. i 626] čitava Makedonija u široj oblasti Soluna bila već nastanjena slovenskim plemenima: Draguvitima istočno od Soluna i u Rodopima, Sagudatima zapadno od Soluna i na Halkidici, Velegezitima u Voloskom zalivu, Vajunitima oko Janjine i Verzitima, verovatno severno od Soluna. U isto vreme izbijaju Sloveni i na jadransku obalu: oko 614. godine pada Salona, centar provincije Dalmacije.^[2]

O Srbima su prva istorijska predanja zabeležena u delu vizantijskog cara Konstantina Porfirogenita O narodima^[3] Najviše što ce može dopustiti to je da su izvesne uslovno "najmlađe" grupe, možda na višem stupnju organizacije, ratničke pokretljivosti, ali i spremnosti za trajno posedanje i ekonomsko iskorišćavanje teritorija, poslužile kao "kristalizaciona jezgra oko kojih su ce obrazovale veće skupine Hrvata i Srba",^[4] te da ce ovaj proces kristalizacije odigrao konačno u prvoj polovini VII veka. [913-959]. Njihovo doseljavanje na Balkan predstavljeno je kao epizoda jednoga kasnijeg kolonizacijskog talasa. Poreklom sa dalekog severa, gde "Beli Srbi" ni u prvoj polovini X veka još nisu kršteni, grupa pripadnika srpskog naroda kreće u Vizantiju i moli cara Iraklija za dozvolu da ce naseli na teritoriji carstva. Bilo im je dopušteno da ce nasele u solunskoj oblasti, ali oni posle kraćeg vremena, u nameri da ce vrate u "Belu Srbiju", prelaze Dunav. Predomišljaju ce i ponovo traže zemlju za naseljavanje, pa im tada opet Iraklije dozvoljava da nasele opustele oblasti između Save i dinarskih planina, gde su živeli u Porfirogenitovo vreme. To bi značilo da ce naseljavanje Srba na prostoru dinarskog Ilirika dogodilo za vlade cara Iraklija [610-641]. Danas istorijska nauka, međutim, ne shvata doslovno ovo kazivanje izvora i ne smatra da su ce svi Srbi [kao i Hrvati] doselili na Balkan tek za vlade cara Iraklija. Srpska plemena kretala su ce zajedno s drugim slovenskim grupama, u talasima i na mahove, još od VI veka. Arheološki i naročito lingvistički podaci ne govore u prilog teze o poznijem "umetanju" Srba između drugih Slovena, ranije već naseljenih na Balkanu, jer u jeziku Srba, kao i Hrvata, nema severnoslovenskih osobina kojima bi ce oni izdvajali među svojim južnoslovenskim susedima.

Tok južnoslovenskih migracija i naseljavanja Balkanskog poluostrva može ce u velikim potezima, ali i sa mnogo tačnosti u razgraničavanju ključnih jezičkih pojava, pratiti i lingvističkim metodom. Južni Sloveni su pre dolaska na Balkan, možda još u postojbini severno od Karpata, bili izdeljeni dijalekatskim razlikama; te razlike ni u kom slučaju nisu mlađe od hiljadu godina, a za neke ce mora držati da su postojale u razdoblju od V do VII veka, u doba velikog pomeranja slovenskih etničkih masa prema jugu. Lingvistika tu polazi od jedne nesumnjivo utvrđene činjenice da su Južni Sloveni u jezičkom pogledu podeljeni na zapadnojužnoslovensku i istočnojužnoslovensku granu linijom koja ide "od ušća Timoka preko istočnih podnožja planina duž srpsko-bugarske granice do Osogova, a zatim u širokom luku kroz severoistočnu Makedoniju do Ovčeg polja i Skoplja i dalje južno od Tetova ka albanskoj etničkoj teritoriji oko Šar-planine". Na osnovu toga ce zaključilo da su ce Južni Sloveni i kretali u paralelnim strujama - "zapadna grupa kroz Panoniju, a istočna kroz Dakiju, zahvatajući tu i područje u luku Karpata, današnji Erdelj. Izgleda da su te dve struje na vizantijsku granicu izbile odvojeno, jedna zapadno od Đerdapa, a druga istočno od njega, i to zato što su ih razdvajale planine koje ce sa severne strane nadnose nad Đerdap ... Prešavši tako preko Dunava kao zasebne skupine, zapadni i istočni Južni Sloveni su nastavili da prodiru ka Jadranu i Egejskom moru, što bi značilo da današnje oštre jezičke razlike na crti ušće Timoka-Osogov-Šar-planina svedoče o nekadašnjem razmeđu između dveju etničkih lavina".^[5]

Bez obzira na to što u lingvističkom pogledu hronologiju ovih zbivanja nismo u mogućnosti da pratimo,^[6] ova ce rekonstrukcija može uzeti kao odlična dopuna istorijskim predanjima i svedočanstvima sačuvanim u vizantijskim i drugim izvorima. Za nas je u ovom slučaju važna ne samo okolnost što ce na liniji Timok-Osogov-Šara formirala jedna duboka dijalekatsko-jezička brazda nego i to što ce ova brazda u izvesnom smislu nastavlja i dalje na zapad, preko albanske teritorije, sudeći bar po toponomastičkom materijalu. Naučno je utvrđena činjenica da je čitava teritorija Albanije, srazmerno gusto, pokrivena slovenskom toponomastikom; da su nazivi mnogih reka, ravnica, sela, ređe i planina, kao i čitav niz tzv. "mikrotoponima", nesumnjivog slovenskog porekla. Iz toga je izveden ispravan zaključak da su Sloveni tokom VII i VIII veka naselili i predele Albanije - uglavnom ravnice i rečne doline od Skadarskog jezera na severu preko Škumbe, Devola, Semeni i Vojuše do južne Bistrice. Toponomastička karta koju je sovjetski naučnik A. M. Seliščev priložio svojoj kapitalnoj studiji Slavjanskoe naselenie v Albanii^[7] I mada albansko jezgro oko Kroje "nijesu etnički nigde preplavili Slaveni", slovensko je naseljavanje "dvojako obrubilo i zgusnulo tu jezgru", i pri tom "ako nije rastočilo arbanske jezgre u brdinama, slavensko je zaseljenje rasteplo sve romanske kristalizacije posred Balkana".^[8] [1931], najbolje pokazuje taj nejednaki raspored slovenskih toponima po Albaniji i njihovu veću gustinu duž rečnih dolina i u širokim prostorima primorskih ravnica tamo gde ce one, geografski, uopšte mogu smatrati pogodnim za naseljavanje. Takav raspored slovenskih naziva po Albaniji daje osnova za rekonstrukciju etnografske karte Albanije u srednjem veku: albanska zemlja je teritorija izmešanog stanovništva, gde slovenski elemenat poseda agrarne oblasti, a albanski - stočarsko-planinske oblasti. Tako ce zapravo dobila jedna etnografska mreža ili "rešetka", a oba etnička elementa, ovako raspoređena, predstavljaju istovremeno različite društveno-ekonomske kategorije koje dele ne samo zemlju nego i proizvodnju. Ukoliko ce oblast oko Kroje posmatra kao "albansko jezgro", onda ce može govoriti o dvostranom obuhvatanju ovog jezgra, sa severa i sa juga, s obzirom na "vrlo širok i intenzivan mešovit pojas slovenske i albanske nomenklature" na severu i na jugu albanskog jezgra. Linija Lješ-Prizren označava taj pojas na severu, a linija Čermenika-Glavinica na jugu. Prodorna zona Južnih Slovena prema Jadranskom moru, po mišljenju M. Šuflaja, tekla je na severu preko Skadra niz Drim i Bojanu sve do pokrajine Vilje polje, danas Velipoj kod Medue; na jugu je prodor učinjen preko Belgrada [Berat] i Cernika [Skampa] do episkopskog sedišta Glavinice i do primorske oblasti Slanice uz reke Devoli i Vojušu.

Taj odnos i raspored doseljenih Slovena i zatečenih starosedelaca pretpostavljen je i na drugim područjima Balkanskog poluostrva.Time ce objašnjava i mišljenje da i posle naseljavanja zapadne i istočne grane Južnih Slovena južno od Dunava između njih u početku kao da nije bilo prisnijeg dodira: naseljavanje je zahvatilo isprva uglavnom ravnice i rečne doline, ostavljajući visinske predele za širenje u nekoj sledećoj etapi, tek kada ce slovenski živalj po nizinama namnožio toliko da ce pojavio populacioni višak i tek kada ce Sloveni budu dovoljno prilagodili podneblju i balkanskom načinu stočarenja. Po planinama i visoravnima boravili su u međuvremenu jedino ostaci starosedelaca, "vlaški, a ponegde svakako i albanski pastiri", koji su ce bili povukli u manje pristupačne krajeve. Ima indicija da je upravo ovakav živalj ispunjavao prostor između zapadne i istočne grane Južnih Slovena [Vlasi odnosno Rumuni u istočnoj Srbiji i zapadnoj Bugarskoj, prema toponomastici]. Docnije su u ovaj prostor ipak ušli i Sloveni, pretežno oni iz zapadnojužnoslovenske grane, a starosedeoci su delom odlutali sa svojim stadima, a delom postepeno usvojili slovenski jezik.^[9]

Toponomastika Albanije pruža dovoljno podataka da ce utvrdi još jedna važna okolnost: Sloveni koji su nastanili južnu i srednju Albaniju [basene Vojuše, Devola, Semeni, gornje Škumbe i oblasti oko Crnog Drima] činili su istu jezičku i etničku grupu sa Slovenima koji su ce nalazili u porečju južne Bistrice, u Makedoniji, Trakiji i Miziji - dakle istočnojužnoslovensku grupu, kojoj danas pripadaju bugarski i makedonski jezik; pojedine grupe ovih Slovena su ce u ranom razdoblju kolonizacije [VII-VIII vek], ili nešto kasnije, naselile i severno od Škumbe u porečju Arzena, Išmi i donjeg Mata prema Skadru. Međutim, oko Skadra i Drima dominiralo je stanovništvo zapadnojužnoslovenske grane, srpsko stanovništvo.^[10]